Van Freya tot Fraanje

"Diverse plaatsen op de Veluwe ademen een sfeer van eeuwenoude mystiek, voor wie daar een antenne voor heeft," zo beweren Jan en Brand Overeem in 'Geloven op de Veluwe', een boek over de Veluwse spiritualiteit. Zo noemen zij een aantal plaatsen die mij bekend zijn, omdat ik er ooit weleens rondliep of doorheentrok: het Solse Gat bij Putten, waarvan ik mij goed herinner dat ik er ooit als kind naar beneden rende, een diep dal dat een restant van een verschoven gletscher uit de ijstijd zou zijn. Onder de grond van het Solse gat zou een verzonken klooster liggen, waar de monniken 's nachts nog rondwaren, volgens een Veluwse legende. Het landgoed Kernhem bij Ede is voor mijn ouders een bekende plek, de Wageningse Berg, de Goudsberg. Ik heb er vaak rondgelopen in mijn jeugd. Deze plaatsen hadden in de voorchristelijke tijd een bijzondere religieuze functie. Zo is het Vreebos bij Niersen vernoemd naar Freya de liefdesgodin. Veel oude kerken zouden op vanouds heilige offerplaatsen zijn gebouwd.

Volgens de protestantse theoloog Vreekamp zijn "Veluwenaren heidenen van huis uit, onmiskenbaar verworteld in het vroege heidendom van de Edda, de verzameling goden- en heldenliederen van de Germaanse oudheid". Zelf herinner ik mij een oud boek over Veluwse sagen en legenden vol witte wieven, spoken, aardmannen, dwaallichtjes en boomgeesten, dat ik als kind gefascineerd las.

Mijn overgrootvader Jozias Fraanje trok als Zeeuwse boerenknecht naar Barneveld om zich daar te ontwikkelen tot een lokaal beroemde dominee van de zogenaamd bevindelijke protestantse stroming, de zwarte kousenkerk in de volksmond. Is er een relatie tussen de bevindelijke mystiek en de voorchristelijke Germaanse spiritualiteit? Of zijn dat slechts restanten van oud bijgeloof? Mijn moeder die als kind opgroeide in Barneveld, bracht haar jeugd door op Veluwse boerderijen en zwierf door de bossen op zoek naar cantharellen. Ze geloofde heilig in kabouters. Achteraf zegt ze dat ze over een grenzeloze fantasie beschikte. Van het zwarte kousengeloof moet ze allang niets meer hebben, maar ze heeft nog steeds een groot respect voor haar fameuze grootvader.

Ook Henk Vreekamp is er niet ongevoelig voor, voor de Veluwse mystiek. Zijn boek 'De tovenaar en de dominee' begint met het beschrijven van een droom: hij bereikt Midgaard, de gaarde in het midden van onze aarde. Het begin van alle wegen naar zuid, oost, noord en west. De mens stammend van het eerste paar: Ask en Embla. Ooit werden de twee door goden gevonden als aangespoeld hout op een leeg strand. Deze goden, Odin, Hoenir en Lodus, ter plekke verschenen als een drie-eenheid, schonken de mens adem, inzicht en warmte.
Het zuiden, Muspelheim, bestaat uit helle hitte en venijnig vuur, het oosten Jötunheim is het land van de rijzige reuzen en tanige knollen. Het westen Vanaheim, Wanen, vol geduchte goden en godinnen, te land en ter zee, waar de oeroude Njord woont, met zijn verliefde zoon Freyr en zijn verleidelijke dochter Freya. In het noorden Niflheim, waar eeuwig ijs en altijddurende koude heersen. Boven en beneden de aarde bevinden zich allerlei goden en geesten. Deze negen werelden, verbonden in de Yggdrasil, de wereldboom, zijn de steunpilaar van het heilig heelal. En de boodschapper is de eekhoorn Ratatoskr.

Wat hebben deze verhalen nog met mij te maken, ik ben een 21e-eeuwer, die zich voedt met alle mogelijke inspiratiebronnen: de grote Russische schrijvers en denkers, James Joyce, filosofen als Foucault, Wittgenstein, moderne dichters als Nijhoff, Achterberg, Yeats of Rilke. De boeddhistische leer en meditatiebeoefening, barokmuziek, heavy metal of de Canto Ostinato van Simeon ten Holt. Voor mijn conditie doe ik een Chinese Qi Gong oefening, en ik zit toch wel vaak achter de computer. Toch blijft bijvoorbeeld oude kerkmuziek mij altijd ontroeren, en het hoeft niet alleen maar Bach te zijn.
Waar is de eenvoud in de veelheid aan bronnen waar wij als moderne mens onze geest aan laven? Is er een diepere bron? En hoe put ik inspiratie voor de toekomst uit het verleden? Eén ding weet ik: als ik door de zoveelste Hollandse nieuwbouwwijk loop, voel ik helemaal niets. Maar als ik met mijn ouders over de Goudse berg rij, en ik zie een bordje: midden van Nederland, dan doet mij dat veel. En als ik, tijdens een meditatieretraite in een Pools bos vlakbij Warschau, mijn Poolse vriendin Natalia ijverig de cantharellen zie klaarmaken voor de paddestoelensoep waarop ze ons wil trakteren, en ze mij vertelt hoe haar vader haar geleerd heeft eetbare paddestoelen te vinden, denk ik onwillekeurig aan mijn moeder. Dat ontroert. Ook mijn Amerikaanse vriend Bill die kosten nog moeite heeft gespaard om deze retraite te organiseren, is ontroerd. Ik weet niet waar hij aan denkt. Het is de combinatie van eenvoud, zorg, moederlijkheid en aardsheid. Zo kunnen we overal Midgaard, het midden van de aarde vinden, zelfs in onze complexe 21e eeuw.